Böbrek Yetmezliği nedir? Böbrek Nakli Nasıl Yapılır?
SANKO Üniversitesi Hastanesi Genel Cerrahi Uzmanı, Organ Nakil Merkezi Sorumlu Hekimi, Doç. Dr. Yücel Yüksel Narkoz Sağlık Dergisi’nin hazırlayıp sunduğu “Sağlık Sohbetler” programında Mezine Sırakaya’nın konuğu oldu. Böbrek Yetmezliği nedir? Böbrek Nakli Nasıl Yapılır?
Böbrek yetmezliği nedir, tedavisi nedir?
Böbreğimizin görevleri; kanımızdaki üre ve diğer vücudumuz için zararlı atık maddeden temizlemek, vücudumuzun su ve tuz dengesini sağlamak, kan yapımına katkıda bulunmak, D vitamini yapmaktır. HT, DM ve diğer hastalıklar nedeniyle böbreğimiz kötü etkilenir var yıllar içinde böbreklerimizi yavaş yavaş kaybederiz fakat çoğu zaman farkına varmayız. Rutin bir sağlık taraması veya yüksek çıkan tansiyon sonucunda böbreklerimizin zarar gördüğünde haberimiz olur. Böbrek fonksiyonunu saptamada klirens terimi kullanılır. Tıpta en çok kullanılan kreatinin klirensidir. Böbreğinizin kreatinin tarafından temizlenen kan miktarına kreatinin klirensi denir. Kreatinin klirens testi ise, kan ve idrardaki kreatinin miktarlarına göre hesaplanan bir testtir. Kreatinin klirens testi birim zamanda (dakikada) kreatininden temizlenen plazma miktarını gösterir. Bu gösterge böbreklerin ne kadar iyi çalıştığının belirtecidir. GFR denilen yaşa ve cinsiyete göre değişen parametre <20 olduğu zaman kişi kronik böbrek yetmezliği kabul edilir. Artık bundan sonra hayatını ya diyaliz ile devam ettirecektir ya da böbrek nakli olacaktır.
Böbrek nakli için gereken böbrek kimlerden alınır?
Böbrek nakli için iki çeşit verici vardır. Kadavra ve canlı verici. Avrupa’da ve ABD de kadavra bağış oranı çok yüksek iken maalesef ülkemizde kadavradan organ nakli düşüktür. Ülkemizde aile içi bağlar o kadar kuvvetli ki ailede herhangi bir kişinin böbreğe ihtiyacı olduğu zaman tüm aile bireyleri gönüllü oluyor. Alıcı anne ya da baba olunca evlatlarından almak istemiyor.
Kadavra bağışı için, beyin ölümü olan kişinin aileleri izin verirse organlarını alıp uygun kişilere naklediyoruz. Beyin ölümü tanımından bahsedeyim; beyin ölümü demek kişinin beyin kanaması ya da başka nedenlerle beynin kan akımın durması sonucu beynin işlevlerini geri dönüşümsüz kaybetmesidir. Maalesef o kişi 36-48 saat içinde kaybedilecektir. ‘Peki beyin ölümü oldu kalbi nasıl atıyor, solunum nasıl oluyor?’ Kalbimizin çalışmasını ve nefes almamızı sağlayan kısım beyin sapı
(Omurilik, omurilik soğanı) tarafından sağlanır. Beyin ölümü olan kişilerde bu bölgeler çalışmaktadır.
Canlı verici olmak için 18 yaşından büyük olmak gerek. Tabi ki böbreğini vermek isteyen herkesten böbreğini almıyoruz. Böbrek verecek kişinin kalp, akciğer ve böbreklerini inceliyoruz. Böbreğini verdikten sağlığı etkilenmeyecekse, böbreğini alıyoruz.
Ülkemizde Böbreğini bağışlamak için 4. Dereceye kadar akrabalık şartı gerekmektedir. Bu akrabalık dereceleri
1.derece akrabaları: Eşi, Annesi, babası, çocuğu
2.derece akrabaları: Kardeşi, dedesi, ninesi, torunu
3.derece akrabaları: Amcası, halası, dayısı, teyzesi, yeğeni (kardeş çocuğu)
4.derece akrabaları: 3. derecedekilerin çocuklarıdır.
Bunlardan daha uzak akrabalar etik kurula girmek zorundadır. Eşinin böbrek verebilmesi için en az iki yıllık evlilik şartı gerekmektedir.
Böbrek nakli ameliyatları nasıl yapılmaktadır?
Canlı vericili Böbrek nakli ameliyatı için alıcı ve verici aynı anda uyutulmaktadır. Verici ameliyatı laparoskopik (kapalı yöntemle) yapılmaktadır, çıkarılan böbrek özel solüsyonlarla yıkanarak bekletilmeden yan odadaki alıcıya takılır. Ortalama verici ameliyatı 1 saat, alıcı ameliyatı 1,5 saat sürmektedir. Ameliyat süresi kısa olduğu için böbrek tekrar kanlandığında idrar çıkışı hemen başlar. Vericiler 3. Günde alıcılar ise 5. Veya 6. Günde taburcu olmaktadır.
Organ nakillerinde hastalar ne kadar ücret ödüyor?
Organ nakli olan hastalar, hazırlık ameliyat, ameliyat ücreti ve de ameliyat sonrası kontrollerde herhangi bir ücret ödemiyorlar. Yeşil kart, genel sağlık sigortası geçerlidir.
SANKO üniversitesi hastanesinde böbrek nakli olmanın ne gibi avantajları vardır?
Böbrek nakli sonrası verici bir hafta, alıcı ise bir ay nakil merkezine yakın bir yerde kalmalıdır. Eğer ki hastalar il dışına nakil için giderlerse orada kalmaları gerekir bu da hastalara ekstra maliyet gerektirir ayrıca nakil sonrası yeniden yatış gerektiren durumlarda tekrar il dışına gitmeleri gerekir veya her kontrolde il dışına gitmek zaman ve maddi kayıp oluşturmaktadır.
Sanko Üniversitesi nefrologumuz Doç. Dr. Mehtap Akdoğan Böbrek nakli hastalarının takibinde son derece deneyimlidir, nefroloji uzmanlığını Başkent Üniversite’sinden almış, Gaziantep Üniversitesi Böbrek Nakli bölümünde de böbrek nakli hastalarının hazırlık ve takiplerini yapmıştır. Yurt içi ve yurtdışı böbrek nakli kongrelerinde konuşma yapmış ve yaptığı çalışmalarla ödüller almıştır. Böbrek nakli konusunda bölgemizdeki en deneyimli nefrologlardan biridir.
Ben 10 yıllık genel cerrahi uzmanıyım asitanken ilk giridiğim ameliyatlar böbrek nakli idi, yine asistanlığımın son 1.5 yılında sadece organ nakli bölümünde çalıştım, asistanken kapalı yöntemle böbrek çıkarıyordum, böbrek nakli yapıyordum. Askerlik ve mecburi hizmet bitiminde 8 yıldan beri organ nakli yapılan bir merkezde çalıştım ve 3500’den fazla böbrek nakli ameliyatına girdim 1600’dan fazla laparoskopik böbrek çıkardım, böbrek nakli cerrahisi ve takibi konusunda Türkiye’de belki de dünyada ki en deneyimli cerrahlardan biriyim ve Gaziantep’teyim. Sonuç olarak bölgede böbrek nakli konusundan en deneyimli cerrah ve nefrolog Gaziantep de iken hastaların Sanko Üniversitesi’nden böbrek nakli bölümünde nakil olmaları hem zaman hem maddiyat hem de sonrasındaki takipleri için hastaların yararına olacaktır.
Böbrek yetmezliğinin en sık sebebi nedir?
Türk Nefrolji Derneği 2019 verilerine göre ülkemizde 61 341 diyalize giren hasta vardır. Bunların % 38i DM, % 24ü HT yundur. Yani böbrek yetmezliğinin en sık sebebi DM dir.
Ülkemizde ne kadar böbrek bekleyen hasta vardır?
TND ye göre ülkemizde 61 341 HD hastası 1304 periton diyalizi yapan hasta vardır, toplamda 62 000 böbrek bekleyen hasta vardır ve 2019 yılında kadavradan böbrek nakli yapılan 308 hasta olmuştur.
Böbrek nakli ile diyaliz kıyaslandığında hangisi daha iyidir.
Diyaliz ile haftada 3 gün 4er saatten bir makinaya bağımlısınız ve sıvı alımınız kısıtlı. Böbrek sadece idrar yapan bir organ değil, böbrek yetmezliği olduğu zaman kan yapımı azalıyor kansızlık oluyor, kalsiyum –fosfor dengesi bozulmasına bağlı kemik erimesi oluşuyor, sıvı fazlalığını vücut yeterince tolere edemiyor kalp yetmezliği ve hipertansiyon gelişiyor. Böbrek yetmezliği nedeniyle oluşan toksinlere bağlı hastalarda kalp damar hastalıkları hızlı ilerliyor. Diyaliz hastalarında ölüm oranı normal insana göre 10-30 kat artmıştır. 24- 35 yaş grubundaki bir diyaliz hastasında kardiyovasküler ölüm olasılığının genel popülasyondan 80 yaşındaki bir bireyinkine eş değer olduğu saptanmıştır.
Yapılan çalışmalarda DM nedeniyle diyalize giren 100 hastada 1 yıl sonra 70-85’i hayatta iken, 5 yıl sonra 11-35’i hayatta iken maalesef 5 yıl sonra sadece 1’i hayatta kalıyor evet 100 hastadan 1’i yaşıyor ve diğerleri maalesef kaybediliyor. Yaptığımız bir çalışmada ise DM nedeniyle böbrek nakli olan hastaların 5 yıllık yaşayanı %85 iken 10 yıllık %62 idi. En son iki hafta önce 9 yıldır diyalize giren hastalarımız ile röportaj yapıldı ve aynen şunu söylediler ‘artık istediğimiz kadar su içeceğiz, bu o kadar büyük bir mutluluk ki’, yine çocuklarından su saklayan, buz dolabına musluklara kilit yapan anne babalar gördüm, diyalize giren çocuğundan saklı sağlam olan çocuğuna gizli saklı su veren aileler biliyorum.
Yani böbrek nakli hem yaşamı hem de hayat standardını artırmaktadır.
Diyalize başlayan hasta için böbrek nakli olmak için en uygun zaman ne zamandır?
Hastalar ne kadar az diyalize girerse böbrek nakli o kadar başarılı olmaktadır. Hastalar diyalize başladıktan sonra damarlara diyaliz için yerleştirilen katater nedeniyle damarlar zarar görmekte ve hastanın nakil sansı azalmaktadır. Diyalize bağlı hastada gelişen kansızlık nedeniyle verilen kanlar nedeniyle hastalarda PRA pozitifliği gelişmekte ve nakil ihtimali azalmaktır.
Kadavradan çıkan böbrekler hastalara nasıl dağıtılıyor?
Kadavradan böbrek bağışı olduğu zaman sağlık bakanlığından, daha önce bizim hastanemize kayıtlı hastalardan 5-10 arasında hasta seçilir ve her hastaya böbrek nakli yapılacakmış gibi tetkikler yapılır. Her hastanın diyalize girme süresi, ölen kişi ile olan doku uyumuna göre puanlama yapılır. Puanı en yüksek hasta listede ilk sıradadır fakat, diyalize girdikçe, tekrarlayan kan trasfüzyonları nedeniyle kadavradan nakil olmak her hasta için mümkün olmamaktadır. PRA pozitifliği nedeniyle her kadavrada il sırada olan fakat nakil yapılamayan birçok hasta vardır.
